In het Oude Testament (de Tenach) van de Bijbel zijn de feesten en de kalender gerelateerd op de maan-maanden, de oogst en het zonnejaar. Iedere maand begon ongeveer op de dag volgend op de astronomische nieuwe maan, dus als de maan nog een heel klein sikkeltje was ten westen van de zon, op het noordelijk halfrond is dat links. Omdat een maan-maand gemiddeld 29.53059 dagen duurde, omspande 12 maanden dan ruim 354,37 dagen. Daarom moest eens in de zoveel tijd een schrikkelmaand worden ingevoerd, een extra 12e maand Adar.

De 1e maand van het jaar heette aanvankelijk Abib, later Nisan. Op de 14e Nisan werd het paaslam geslacht (het Pascha), van de 15e t/m de 21e Nisan moesten ongezuurde broden worden gegeten. In die week van de ongezuurde broden moest op de dag na de sabbat (de zondag, Leviticus 23:11) de eerstelingsgarve van de gersteoogst aan God (Jahweh) worden gegeven als beweegoffer. Het begin van het jaar werd dan zo ingesteld dat het begin van de gersteoogst samenviel met het Feest van de ongezuurde broden, teneinde de eerstelingsgarve te kunnen bewegen voor God. Dit was bepalend voor het al of niet invoeren van een schrikkelmaand.
Op de 8e zondag na het aanbieden van de eerstelingsgarve was het Wekenfeest, ook wel Oogstfeest genoemd. Dan kwamen de Israëlieten naar de tempel met manden, gevuld met de eerstevruchten van de tarwe-oogst.
Op de 1e dag van de zevende maand Etanin (nu: Tisjri) was het Bazuinenfeest, een rustdag aangekondigd door bazuingeschal. Wat er te vieren viel of te gedenken was, staat niet in de Bijbel! De Grote Verzoendag viel op de 10e Tisjri en begon zelfs al op de avond van de 9e dag (Leviticus 23:32). Het was een dag van verootmoediging van het volk Israël voor God vanwege de zonden. Op die dag werden er offers gebracht voor de zonden die de mensen het afgelopen jaar in onwetendheid had gepleegd.
Het Loofhuttenfeest duurde van de 15e t/m de 22e Tisri. Er werden hutten van allerlei takken gemaakt om te gedenken dat ze vlak na de uittocht uit Egypte in loofhutten hadden gewoond. Men bracht dan opnieuw eerstelingen van allerlei oogst mee als gaven voor de priesters in Jeruzalem. Tevens moest om de 7 jaar tijdens dit feest de hele wet worden voorgelezen en slaven worden vrijgelaten. Dit was echt een feest van vreugde.

De namen van de Bijbelse maanden zijn aldus:

Het begrip schrikkelmaand wordt in de Bijbel niet expliciet genoemd. Mogelijk waren de maanden ten tijde van Mozes nog 30 dagen en de jaren 360 dagen. Dat was vroeger in Egypte namelijk ook zo. Ten tijde van de zondvloed was de maandlengte ook 30 dagen (Genesis 7:11; 8:3,4). Het Babylonisch jaar tijdens het bewind van Nabonasser (747-734 v. Chr.) was ook samengesteld uit 12 maanden van 30 dagen. Ook uit Daniël zijn aanwijzingen voor een oorspronkelijk jaar van 360 dagen te trekken. De Griekse schrijver Plutarchus schreef dat de maangodin een spel verloor, waardoor zij het zevenstigste deel van haar omlooptijden moest afstaan aan de lengte van het jaar. Het jaar kwam hierdoor uit op ruim 365,14 dagen en een maand werd gekrompen tot 29,57 dagen. Deze waarden schelen zeer weinig met de huidige waarden van 365,2422 en 29,53059 dagen.

De Israëlitische jaartelling was aanvankelijk gerelateerd aan het aantal jaren sinds de uittocht uit Egypte (Numeri 9:1, 33:8, 1 Koningen 6:1). Later werd een gebeurtenis vaak gekoppeld aan het zoveelste regeringsjaar van een koning. Daarbij werden soms lentejaren (beginnend met de laatste nieuwe maan in de winter of de eerste nieuwe maan in de lente) en soms herfstjaren (beginnend met de laatste nieuwe maan in de zomer of de eerste nieuwe maan in de herfst) gehanteerd.

De namen van de maanden van de huidige Joodse kalender zijn als volgt:

Opmerkelijk is dat de 4e maand Tammuz de naam van een Babelse afgod heeft (Ezechiël 8:14), die in Babel in de laatste maand van het jaar werd beweend. Verder is de betekenis van de 11e maand Sjebat eigenlijk 7 (vgl. sabbat) en duidt de naam Ab van de 5e maand op een oorspronkelijke 1e maand (vgl Abib). Een aantal namen van maanden lijken door de Babylonische ballingschap overgenomen uit een verschoven Babelse kalender.

In 359 na Chr. werd een nieuw systeem voor de Joodse kalender in gebruik genomen, waarbij het begin van een nieuwe maan niet uitsluitend op astronomische waarnemingen berustte. Zo wil men voorkomen dat de 21e Tisjri (de huidige naam voor de 7e maand) niet op een sabbat valt en dat de 10e Tisjri (de Grote Verzoendag) niet valt op een vrijdag of een zondag. Het resultaat is tevens dat 14 Nisan (het Bijbelse Pascha) vrijwel niet op een zondag, dinsdag of een donderdag valt.

De schrikkelmaanden zijn als volgt bepaald. De schepping is berekend op zondag 6 oktober 3761 v. Chr. Er is een 19 jaar durende maandcyclus gedefinieerd van 235 maanden en wel zo dat elk 3e, 6e, 8e, 11e, 14e, 17e en 19e jaar en schrikkelmaand is. Jaar 1 EM (Era Mundi) is dan het 1e jaar van de 1e cyclus, 3761/3760 v. Chr. Een nieuwe cyclus is begonnen in 5758 EM dat is 1997/1998 AD. De jaren 5760, 5763, 5765, 5768, 5771, 5774 en 5776 zijn dan schrikkeljaren. De maand Ader heeft gewoonlijk 29 dagen, maar in een schrikkeljaar 30 dagen. De lengtes van de maanden Chesvan en Kislev worden zo aangepast dat 1 Tisjri niet op een woensdag, vrijdag of een zondag valt. Verder valt deze eeuw 1 Nisan in de periode van 8 dagen voor het lentepunt t/m 22 dagen na het lentepunt (nu 19/20 maart). 1 Tisjri valt deze eeuw in de periode van 17 dagen voor het herfstpunt t/m 13 dagen na het herfstpunt (nu 22/23 september). Dit is een zeer verkorte weergave van een zeer ingewikkeld wiskundig systeem. Een precieze beschrijving bevindt zich op www.beleven.org en in jcal73.zip. Dat bevat ook het DOS-programma jcal73.exe, waarmee een overzicht kan worden gemaakt van een willekeurig Joods jaar en een Joodse datum kan worden omgerekend naar een Gregoriaanse datum en omgekeerd. Online kan het op http://stevemorse.org/.

De Bijbelse Joodse feestdagen zijn aldus:

Datum	Feest	Reden feest
14 Nisan	Pascha	Gedenken dat ze in Egypte niet stierven vanwege het schuilen achter het bloed van het Paaslam op de deurposten
15-21 Nisan	Feest der ongezuurde broden	Alle dagen van hun leven de dag van de uittocht uit Egypte gedenken
1e zondag na 15 Nisan	Eerstelingsgarve	Om welgevallig voor God te zijn, begin van de Omertelling (Sefirat Ha'omer)
8e zondag na 15 Nisan	Wekenfeest / Oogstfeest	Begin van de (tarwe)oogst, herdenken dat ze slaven waren in Egypte, 50e dag van de Omertelling (Sefirat Ha'omer)
9 Ab	Tisja beab	Vastendag i.v.m. tempelverwoesting 586 v. Chr. door Babel
1 Tisjri	Bazuinenfeest	Reden staat niet vermeld in de Bijbel
10 Tisjri	Grote Verzoendag	Verootmoediging en vergeving van zonden
15-22 Tisjri	Loofhuttenfeest	Gedenken dat ze vlak na de uittocht in loofhutten gewoond hadden
25 Kislev	Chanoekafeest	Gedenkdag bevrijding en inwijding tempel in 164 v. Chr.
14-15 Adar	Purimfeest	Verlossing van de dreigende holocaust te Perzië in 474 v. Chr.

In de huidige Joodse kalender zijn een aantal zaken afwijkend t.o.v. Leviticus 23. Zo wordt het Pascha nu gevierd op 15 en 16 Nisan. Het feest der ongezuurde broden duurt nu t/m 22 Nisan. De Omertelling van 50 dagen tot het wekenfeest begint op 16 Nisan in plaats van op de eerste dag van de week (zondag). Bijgevolg wordt het wekenfeest ook niet meer op een zondag gevierd (Leviticus 23:16), maar op 6 Siwan. Het wekenfeest is ook verlengd naar 2 dagen: 6 en 7 Siwan, tijdens dit feest wordt nu de wetgeving op de berg Sinaï herdacht. Het bazuinenfeest was oorspronkelijk niet het begin van het nieuwe jaar. Er zijn enkele feesten bijgekomen. Zo wordt op 5 Ijar de Onafhankelijkheidsdag van Israël gevierd. Meer informatie over de Bijbelse feesten is in feesten.pdf te vinden.

Toen de Joodse kalender in 359 AD door Hillen werd ontworpen, werd deze zo opgesteld dat 1 Nisan viel in de periode van 15 dagen voor het lentepunt t/m 14 dagen na het lentepunt (ook toen 19 of 20 maart). Dat het nu ruim een week later is, komt doordat 19 Joodse jaren 235 maanden bevat van 29,53059 dagen. Dus 19 Joodse jaren duren 235 * 29,53059 = 6939,68865 dagen. 19 tropische jaren bevatten ongeveer 19 * 365,2422 = 6939,6018 dagen. Het lentepunt verschuift daardoor 6939,68865 - 6939,6018 = 0,08685 dag in 19 jaar. Dat is 1 dag per 218,768 jaar. De Joodse feesten vinden daardoor t.o.v. het lentepunt in de 21e eeuw ruim 7 dagen later plaats dan in de 4e eeuw en vallen daardoor minder vaak samen met christelijke feestdagen als Pasen en Pinksteren dan in de 4e eeuw.

Tenslotte nog een tabel met een overzicht van de jaren in de 1e helft van de 21e eeuw, waarin Goede Vrijdag samenvalt met het Bijbelse Joodse Pascha (14 Nisan), 1e Paasdag met de Joodse 1e dag van de Omertelling en 1e Pinksterdag met het Joodse wekenfeest:

Er vallen per definitie 24 uren in een kalenderdag. Dat is de tijd die er gemiddeld ligt tussen twee opeenvolgende culminaties. Een culminatie is het hoogste punt dat de zon aan de hemel op een dag bereikt. In Nederland staat de zon dan in het zuiden, in Argentinië in het noorden. Een uur is verdeeld in 60 minuten en een minuut is weer onderverdeeld in 60 seconden.
Er bestaan overigens twee definities voor de dag, namelijk als etmaal van 24 uur en als periode tussen zonsopgang en zonsondergang. Het zelfde geldt voor de nacht. Dat is de tijd tussen 00:00 uur en 06:00 uur, maar ook de periode tussen zonsondergang en zonsopgang. Dit zijn onze westerse begrippen. In andere culturen kunnen er weer andere betekenissen aan worden gelegd!
De rotatietijd van de aarde om haar as is overigens korter dan een etmaal; het aantal rotaties in een jaar is precies één meer dan het aantal dagen. Bijgevolg is de rotatietijd 23 uren, 56 minuten en 4,1 seconden. Deze tijd wordt een sterrendag genoemd, omdat dit de tijd is, die een goede sterrenkijker nodig heeft, om éénmaal om zijn as te draaien, teneinde een ster goed te kunnen volgen en fotograferen.
De volkeren hadden vroeger hun eigen tijdrekening volgens het principe van een zonnewijzer. Alleen was de schaalverdeling of de tijdseenheid verschillend. Zo werd in Israël in de dagen van Jezus de dag verdeeld in 12 uren, waarbij het eerste uur begon na zonsopgang en het laatste eindige bij zonsondergang. De evangelisten Matteüs, Markus en Lukas gebruikten deze tijdrekening. Johannes schreef zijn evangelie echter na de verwoesting van Jeruzalem in 70 na Chr. en gebruikte daarom de Romeinse uurrekening, die begon te middernacht. De Romeinse tijdrekening is nu vrijwel overal van kracht.
De ware zonnetijd is de tijd die gemeten wordt met een zonnewijzer. Als de zon het hoogst aan de hemel staat, is het 12.00 uur zonnetijd. Omdat de aardbaan echter een ellips is en de aardas schuin staat, loopt de zonnewijzer nu eens voor en dan eens achter op een perfect lopend horloge, dat is gelijkgezet met de gemiddelde zonnetijd, die officieel de middelbare zonnetijd wordt genoemd. Het verschil tussen de ware zonnetijd en de middelbare zonnetijd heet de tijdsvereffening (Equation of Time), zie onderstaand figuur:

........... = tijdsvereffening t.g.v. de ellipsvormige baan van de aarde om de zon --------- = tijdsvereffening t.g.v. de schuine stand van de aardas ______ = totale tijdsvereffening

In de herfst en de winter merk je dat het sterkst. Zo loopt de zonnewijzer in november ongeveer een kwartier voor en in februari een kwartier achter.
Tot de de 19e eeuw had iedere plaats zijn lokale (middelbare) zonnetijd. Door het toegenomen interlokale verkeer, zoals treinen, werd dit echter ongewenst. Om ongelukken te voorkomen, moest een heel gebied exact dezelfde tijd hebben. Daarom is aan het eind van de 19e eeuw besloten om de aarde te verdelen in 24 tijdzones. De West-Europese tijd is dan de middelbare zonnetijd van de Londense wijk Greenwich. In Nederland was het een uur later: de Midden-Europese tijd, die hoort bij de middelbare zonnetijd van 15° oosterlengte, dat is in de buurt van Praag. Omdat Nederland ongeveer op 5° oosterlengte ligt, betekende dat een afwijking van zo'n 40 minuten t.o.v. de middelbare zonnetijd.
Het indelen van de aarde in 24 tijdzones betekende 24 zones van onderling één uur tijdsverschil. De 180e lengtegraad is daarbij gedefinieerd als de datumgrens. Als het bijvoorbeeld in Alaska 10 maart 12:40 is, dan is het in Oost-Siberië een uur eerder en een dag later, namelijk 11 maart 11:40. Slechts gedurende één uur per dag is het overal dezelfde kalenderdag. Diverse landen hebben echter zomertijden ingevoerd, wat het geheel nog ingewikkelder maakt. Om u een idee te geven van de consequenties van de invoering van de zomertijd kunt u hier de tijden voor zonsopgang en zonsondergang te Eindhoven gedurende de wintertijd en de zomertijd. Zie ook de tijden voor Utrecht.

Tegenwoordig hebben wij in Nederland van het laatste weekend van maart tot het laatste weekend van oktober de zomertijd: op de laatste zondag in maart wordt om 02:00 uur de klok één uur vooruit gezet en op de laatste zondag in oktober wordt de klok om 03:00 uur één uur teruggezet. Voordeel is dat er 's avonds minder kunstlicht nodig is. Nadeel is dat kinderen dan later naar bed willen en dat 's ochtends de verwarming een uur eerder aan moet. Het kan zelfs energie kosten i.p.v. opleveren. Ook is er sprake van ontregeling van het bioritme voor mensen en vee. De zomertijd staat daarom weer ter discussie. Volgens Prof. dr. Domien Beersma is de overgang van wintertijd naar zomerijd ongezond: er gebeuren meer auto-ongelukken en er treden meer hartinfarcten op. Zie ook De Rekenkamer, scientias.nl, welingelichtekringen.nl, De Morgen en RTL Nieuws. De zomertijd heeft zelfs invloed op de zwaarte van straffen, die rechters uitdelen. Op de eerste maandag van de zomertijd zijn deze gemiddeld 5 % langer dan op andere dagen. Wetenschappelijk gezien zijn er inmiddels meer nadelen dan voordelen aan de zomertijd. Er is daarom een petitie gestart om de zomertijd af te schaffen. In 2018 heeft de EU voorgesteld om voortaan alleen de zomertijd of alleen de wintertijd in te voeren. Landen mogen zelf beslissen wat ze gaan kiezen. Wetenschappers hebben aangegeven dat invoering van permanente zomertijd zal resulteren in meer depressie, kanker en hart- en vaatziekten. Zo laten studies zien dat er meer winterdepressie voorkomt en meer kanker al naar gelang men verder naar het westen in een tijdzone woont. In Rusland heeft men spijt van de keuze voor permanente zomertijd gekregen: op aanraden van medici en chronobiologen is de verandering naar zomertijd ongedaan gemaakt in 2014.

Bijzonderheid: in 2008 viel het Pasen in de wintertijd (23 en 24 maart). Het werd toen zelfs een witte Pasen.

© 2000 - Dr. ir. C. Noorlander

Terug naar Homepagina